مێژوو داگيركارى مه‌غۆليه‌يل
شه‌فه‌ق نيوز/ مه‌نغۆلى یه‌كیگه له‌و ره‌گه‌ز و نه‌ته‌وه‌یله له مه‌نغۆلیا و چین و روسیا بڵاو بوینه، سه‌ره‌تا له ناوڕاس و له ناوچه‌یگ ك وه‌مه‌نغۆلیا ناسریا په‌یا بوین، مه‌غۆلى وه‌گشت ئه‌و كه‌سه‌یله ئویشنه‌ى ك وه‌زووان مه‌نغۆلى قسه ئه‌كه‌ن و له‌وانه‌یش ملله‌ت "كالمیك" ك له خوه‌رهه‌ڵات ئۆرپا ژیه‌ن.
وه‌ل ئه‌وه‌يشا بنه‌چه‌ك زووان مه‌غۆلى دیارى نه‌كریاگه‌و بڕیگ له زانایه‌یل بوار زووانناسى ئویشن له‌زووان تانگۆسیه‌و هاتگه ك به‌شیگه له "تاى" ، بڕیگیش به‌نه‌وه‌ى ئه‌را كاریگه‌رى زووان سیبیرى كویه‌ن.
سه‌ره‌تا ناو مه‌غۆل له سه‌رده‌م فه‌رمانڕه‌وایى بنه‌ماڵه‌ى "تانگى چینى" ده‌ركه‌فت له سه‌ده‌ى هه‌يشت، وه‌لێ مه‌ردمانيگ ئویشن وه‌شیوه‌یگ دیارتر له سه‌ده‌ى 11 و له‌سه‌رده‌م فه‌رمانڕه‌وایى "كاساى" ده‌ركه‌فتنه، ئمجا هووزه‌یل بویچگیگ وجوود داشتن و له‌ده‌ورگرد ده‌ریاچه‌ى "ئۆنون" بڵاوه‌و بوین ك ئیسه ئه‌كه‌فیده ناونى روسیاو مه‌نغۆلیا.
زوورم هووزه‌یل مه‌غۆل و ته‌ته‌ر له‌بان ده‌س "جه‌نگیزخان" یه‌كه‌و گرتنه، ئیسه‌یش مه‌غۆلیه‌یل له‌ناونى مه‌نغۆلیاو چین و روسیاو ئاسیا ژیه‌ن و به‌ش كه‌میگیش له‌لیان له ئه‌فغانستان ژیه‌ن جویر هازارایه‌یل ك شیعه مه‌زه‌ون و بڕیگیش له‌لیان له ئیران ژیه‌ن.
تا ئه‌و وه‌خته ك جه‌نگیزخان ده‌كه‌فێد، هووزه‌یل مه‌غۆل له یه‌كترى جیا بوینه‌و ناكووكى داشتنه له‌ناونى خوه‌یان و جه‌نگ و مرافه داشتنه، وه‌لێ جه‌نگیزخان تویه‌نست هووزه‌یل مه‌غۆل و ته‌ته‌ریش بخه‌یده یه‌ك، وه یه‌یش بوینه سوپاى بته‌ويگ و سه‌ره‌تا باكوور چین داگیر كردن و دویاى ئه‌وه‌یش كه‌فتنه‌ڕٍى وه‌ره‌و خوه‌رئاواو وڵات خوارزم ویران كردن ك میرنشینیگ ئسلامى بوى و دویاى ئه‌وه‌یش وڵات ئه‌ودیم ده‌ریاچه‌ى خوه‌راسان و فارسيش داگیر كردن.
ئمجا دویاخر ده‌وڵه‌ت مه‌غۆل بویه سێ به‌شه‌و، به‌ش باشوور خوه‌رئاواى كه‌فته وه‌ر "هۆلاكۆ"و سوپاى هۆلاكۆ وه‌رده‌وام بوى له داگیركارى و تویه‌نستن له‌ساڵ 1258 زایینى به‌غداى پایته‌خت خه‌لافه‌ت ئسلامى داگیر بكه‌ن و خه‌لیفه‌ى عه‌باسى بكوشن.
له‌شوون ئه‌وه‌یش وڵات "شام" داگیر كردن و ساڵ 1260 زایینى چینه ناو دیمه‌شقه‌و، ئمجا له‌و وه‌خته هه‌واڵ مردن خاقان گه‌وراى مه‌غۆله‌یل ژنه‌فيا ك ناوى "مه‌نكۆخان" بوى، هه‌ر وه‌و خاتريشه كلكه‌نه شوون گشت مناڵ و نه‌وه‌یل جه‌نگیزخان ئه‌را ئه‌نجومه‌ن شوراى مه‌غۆلى ئه‌را ئه‌وه‌ك خان گه‌ورایگ له شوونى ده‌سنیشان بكه‌ن، دى هۆلاكۆ ك براى "مه‌نكۆخان بوى یه‌كیگ له‌وانه بوى ك هه‌ڵوژریا ئه‌را ئه‌وه‌ك بكریه‌یده خان گه‌ورا، ئه‌ويش وه‌ل زوورم سوپاگه‌ى گله‌وخوارد ئه‌را "قه‌راقۆرم" پایته‌خت مه‌نغۆلیا، وه‌لێ له هه‌مان وه‌خت به‌شیگ بویچگ له سوپاگه‌يشى وه سه‌رۆكایه‌تى "كه‌ته‌بغا" له وڵات شام هیشته‌و.
وه‌ختیگيش كه‌ته‌بغا په‌لامار مه‌ماليك دا له‌وڵات مسر و له‌جه‌نگ "عه‌ین جالووت" شكه‌ست خوارد، یه‌یش یه‌كه‌مین شكیان مه‌غۆل بویه له هه‌وڵه‌يل داگیركارى، ئمجا هه‌ناى ك مه‌غۆله‌یل ئمپراتۆریه‌ت گه‌ورا دامه‌زرانن تویه‌نستن له‌ڕى ياسايه‌يل تون و تیژه‌و بووه‌نه‌ى رییه‌و ك له‌لايه‌نن جه‌نگیزخانه‌و دانرياوێد و كردوێده‌ى ياساى بنه‌ڕه‌ت ده‌وڵه‌ته‌گه‌ى.
عه‌زيز حه‌مه‌د ئه‌مين
