چوین ئەرشیف یەهودیەیل لە عراق بریا و ئەرک چەلەبی و واشنتۆن چەس؟
رووژنامەی "سەن سەنتینێل" ئەمریکی، لە راپۆرتیگ کە ئاژانس شەفەق نیوز ئەڵگەردانی کردیە، لە زار دکتۆر هارۆڵد رۆد لە ناو وتاریگ لە وەردەم "سەنتەر میراتی یەهودیەیل بابلی" لە ناوچەی "ئۆر یەهودا"، نزیک فڕۆکەخانەی بن "گوریۆن" ئیسرائیلی، لەناوی باس رۆڵ ناوەند خوەی کرد لە فریاکەفتن و مقیەتیکردن ئەرشیفە گەپەگەی یەهودیەیل عراق کە مەوقەی لەشکرکیشی ئەمریکا لەبان بەغدا پەیا کریانە.
رووژنامه ئەمریکییەگە باس ئەوە کرد که دکتۆر رۆد وەشیوەیگ سەرەکی وەرد ئامادەبویەیلیگ قسه کردیە که له عراقەو کووچ کردنه، و بەڵگەنامەیلیان لەی ئەرشیفه پەیا کردنە، که رۆد له پەیوەندی وە چیرووک یەهودیە عراقییەیل وە گرنگ باسی کردیه .
لە راپۆرتەگە هاتیە کە "یە میراتی توە، یانە نامە و بەڵگەنامەی هاوسەرگیری و بەڵگەنامەی وەکۆمەڵ و دەقە پیروزەیلدە، یە ئەو میراتەیەسە کە تو گشت مافیگد ها بانی".
لە راپۆرتەگە دەسنشان کریایە کە دکتۆر رۆد زیاتر لە 28 ساڵ جویر شارەزایگ روشنهویری و میژوویی لە کاروبار ئیسلامی و خوەرهەڵات ناوڕاس لە پنتاگۆن کار کردیە، هەمیش وە تایبەت خوەشی لە عراق و ئیسلام شیعە تیەێد، و پەیوەندی قایمیگ وەگەرد ئەندامەیل باڵای ئۆپۆزسیۆن عراق دژوە سەدام حسێن داشتیە.
لە راپۆرتەگە وتییشە کە "رۆد لە ساڵ 2003 لە قۆناغە سەرەتاییەیل جەنگ عراق، جویر شارەزایگ ئیسلامی پەیوەندی وە هیزەیل ئەمریکا کرد لە بەغدا".
لە راپۆرتەگە لە زوان رۆد هاتیە، "نزیکەی 12 رێکەفت یا موعجیزە بویە کە لە سەرەتاوە وەرەو ئەرشیفەگە بردەم، ئیجا دەیان ریکەفت ترەک کە دەسمیەتیدەرم بوین لە دراوردن ئەرشیفەگە".
وە قسەی رۆد؛ وەگەرد هاتن هیزەیل ئەمریکا ئەرا بەغدا، فرەیگ لە ئەندامەیل رژیم کوینە دەسکردنە دزەکردن زانیاری هەواڵگری وە ئومید ئەوە کە جویریگ لە پاریزبەندی وەرانوەر هاوکارییان لەژیر دەسەڵات نوو وەدەسیان بکەفێد، و لەناو ئەو هاوکارەیلە سەرۆکیگ بوی لە "لق یەهود" لە دەزگای هەواڵگری عراق.
لە راپۆرتەگە وتیە کە رۆد لە ناو کۆڕەگە باس ئەو پەیوەندییە تەلەفۆنییە نهێنییە کەێد کە لەلایەن ئەحمەد چەلەبی سەرۆک ئۆپۆزسیۆن عراقەو وەپی رەسیە، ئەویش لە پەیاکردن ئەرشیفیگ نهێنی یەهود لە بارەگای هەواڵگری عراق ئاگادار کریایە.
رۆد ئویشێد: "لەهویرمە تەلەفۆنەگە زەنگ کوتا و ئەحمەد چەلەبی پەیوەندی وەپیم کرد و وەپیم وت گشت چشتیگ وەجی بیلم و وە زویترین وەخت بچمە بارەگای هەواڵگری"، وتیش؛ "هویچ هویریگ نەیاشتم کە خەریکە چە پەیا کەم".
وتیش؛ رۆد باڵەخانەیگ نیمچە رمیاگ پەیا کردیە کە وە مووشەکیگ نیم تەنی کاول بویە، بەڵام نەتەقیەسەو، و لە بن زەوی بویە، تەنیا چەن مەتریگ لەو شوینە دویرە کە ئەرشیف یەهودیەیل لەناوی پەیا کریایە.
وەقسەی رۆد؛ ئەرشیفەگە لە ژوور خوارەو لەناو رمیاگ و ئاو بویە کە شوینەگەی تا کەمەر پڕ لە ئاو بویە، و تا ماوەی دوو رووژ تانکەریگ ئاو لە ناو هۆڵەگەو کیشایە.
لەی ناوە رۆد پەیوەندیی وەرد ئەمریکییەیل و ئیسرائیلییەیل فرەتر کرد تا کار ئەرا ڕزگارکردن ئەرشیفەگە بکەێد.
لە راپۆرتەگە لە زار رۆد هاتیە کە "ئەمریکییەیل سەرەتا وە هویچ شیوەیگ ئارەزوو ئەوە نەیاشتن و ئیسرائیلییەیل تەنیا وەپیان کریا ئامووژگاری پیشکەش بکەن".
"من میژوونویسم، شارەزای خاسەوکردن نییم، بەڵام وەپیان وتیام کتاوەیل هشکەو بکەن و بخەنەی شوینیگ هوونک، وەلێ کارەبا نەوی، ئەراوە ئەوە نەکریا. لە کۆتایی تەنیا وتنە: گشت تەقەلایگ بیە و وەردەوام بوو'"
لە راپۆرتەگە باس ئەوە کرد کە دویای دوو رووز ئاست ئاوەگە هاتە خوار، تا رەسیە قاپ پا، یەیش ری ئەرا رۆد واز کرد تا وەرد گروپیگ کەم لە کراکارەیل عراقی بجویلێد و هویردە هویردە دەس کردە بردن کتاو و بەڵگەنامەیل.
هەمیش وت: کتاوەیل تەڕ و سەنگین بوین، و لەبان زەوی دانریاوێن تا لەژیر خوەرەگە هشکەو بوون، وتیش گیچەڵیگ ئایینی بویە کە پەیوەندی وەو کتاوەیل پیرووزە دیرێد کە دانانی لەبان زەوی قەیەغە بویە، بەڵام حاخامەیل لە ئیسرائیل ری دانە ئەو کارە بکەێد وە مەرجیگ ئەو کارە کە ئەنجامی دەێد پیرووز بوود.
لە راپۆرتەگەیش دەسنشان ئەوە کریایە کە ئەرکەگەی رۆد نزیکەی ٦ هەفتە و نیم کار خەس و سەختیگ تواستیە و ئەو گشت وەختیگ تەقەلای ئەوە دیاد حکومەت ئەمریکا رازی بکەێد تا بەشداری لەی کارە بکەێد.
راپۆرتەگە لە زوان رۆد نویسایە "دویای چەن هەفتەیگ پەیوەندی وە چەن کەسیگ ئاست بەرز لە ئیسرائیل کردم و داوا لەلیان کردم پەیوەندی وەگەرد جیگر سەرۆک ئەمریکا (دیک چێنی) و وەزیر وەرگری ئەمریکا (دۆناڵد ڕامسفێڵد) بکەن".
وتیش: "وەرپرسەیل ئەمریکی وە بڕیگ تەکنەلۆژیای پیشکەفتگەو خوەیان نیشان دان و تەواو ئەرشیفەگە زویوەزی بار کریا ناو فڕۆکەیگ تا بڕەسنە تاقیگەی خاسەوکردن لە هیوستن".
وەگورەی راپۆرتەگە، لە ئەرشیفەگە هەزاران کتاو و دەسنویس و بەڵگەنامە بویە، لەناویان دەق میژوو ئەرا سەدەی 16.
راپۆرتەگە لە زار لیلی شۆر، وەڕێوەبەر سەنتەر میراتی یەهودیەیل بابل هاتیە؛ "ئەرشیفەگە زەریای فراوانیگ لە زانیاریی بوی کە رووشنایی خەێدە بان گشت لایەنەیل کۆمەڵگەی یەهودیەیل عراق"، وتیش: ئی دەقەیلە "ئەزموون رووژانەی فلتەرنەکریای نشانمان دەن، لە کۆمەڵگەی یەهودیەیل ئەورا، ئەوەگ لەلی نیگەران بوینە، ئەوەگ لەلایان گرنگ بویە.".
وەگورەی راپۆرتەگە، ئەرشیفەگە رووشنایی خەێدە بان ئەو گیچەڵەیلە کە کەفتنەسە ری یەهودیەیل، لەوانە نامەیل سەرکردە کۆمەڵگەی یەهودیەیل ئەرا سیاسەتمەدارەیل کە داوای هاوکاری کەن ئەرا مافەیل مەدەنییان و نیگەرانییە ئابوریەیل، دەوڵەت ئیسرائیل وە لیستیگ ناو کەسەیل زیندانیکریای، لیست موڵک و ماڵ فەوتیای لە ئاژاوەیل، و بەڵگەنامەیل خوازیاگ وە لەسێدارەدان سیخوڕەیل.
لە راپۆرتەگە هاتیە، چارەنویس ئەرشیفەگە لە بانان ئاشکرا نییە، وەو رەوشە کە ئیرنگە لە ئەرشیف نیشتمانی لە واشنتۆنە، بەڵام حکومەت عراق داوای وەرگردنەوەی ئەو ئەرشیفە کەێد.
راپۆرتەگە لە زوان شۆر نویسایە: "عراقییەیل ئیدیعای ئەو توومارەیلە کەن کە لە یەهودیەیل دزینە جویر میراتی خوەیان، نەک بنەماڵەی خاوەنە رەسەنەیل"، یەیش وە "بیمانا" باس کرد.
وتیش؛ "هەرگیز نیەتوەنیمن ئەو توومارەیلە بوینیمن ئەگەر ئەرا عراق گلەو بخوەێد".
رۆد وتیش "مناڵ و نەوەیل نویسەرە رەسەنەیل (ئەی بەڵگەنامەیلە) نزیکەی گشتیان لە ئیسرائیلن، یە میرات و میژوو ئەوانە نەک میژوو عراق".
